Over de ontspoorde fraudejacht van de Belastingdienst
In 2014 ontspoorde de fraudejacht van de Belastingdienst en de Fiscale Inlichtingen en OpsporingsDienst (FIOD), toen een speciaal fraudeteam, het ‘Combiteam Aanpak Facilitators’ (CAF) – contra legem – toeslagen voor kinderopvang bij honderden ouders stopzette. Het CAF onderzoekt vermoedens van georganiseerde fraude bij belastingontduiking en toeslagen. Onduidelijk is wanneer de ambtelijke top inzag dat illegaal werd gehandeld, doch in 2016 werd het beleid van (onrechtmatige) stopzetting aangepast. Pijnlijk is dat de Belastingdienst, ondanks de beleidswijziging, gewoon doorprocedeerde tegen de gedupeerde ouders die in de daaraan voorafgaande jaren onterecht waren aangepakt.
In 2017 trad Snel aan als staatssecretaris. Eerder was hij ambtenaar bij Financiën en bestuurder bij (onder meer) het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Snel beweerde telkenmale dat men gedegen onderzoek verrichtte in de fraudejacht. Later erkende hij dat dit gebeurde op basis van partiële waarneming: “Op basis van de deelwaarneming is vervolgens van een groot aantal ouders de kinderopvangtoeslag stopgezet terwijl onderzoek naar het recht hierop nog niet was afgerond.” Er zijn circa 170 CAF-zaken, waarbij de CAF 11-zaak het meest besproken is. In die zaak hebben 196 van de 302 ouders een dubbele nationaliteit.
Onder zijn bewind waren er tal van blunders. 4 december 2019 bijvoorbeeld, toen Snel in een emotioneel debat met veel aanwezige gedupeerde ouders op de tribune, doodleuk de ouders adviseerde dat deze ouders zich konden melden bij de Belastingtelefoon, waarna hoongelach volgde vanaf de tribune. 5 december, de dag na dat pijnlijke debat, toen de Belastingtelefoon drie uur eerder dichtging – vanwege Sinterklaas. Gedupeerde ouders die jaren moesten wachten en toen ze eindelijk een afspraak hadden op een belastingkantoor, te horen kregen op het laatste moment dat de afspraak was verplaatst. Het summum: de gedupeerde ouders die desgevraagd hun persoonlijke dossier toegestuurd kregen, welk dossier grotendeels zwart gemaakt bleek te zijn – en derhalve onleesbaar.
Op 4 december werd er al een motie van wantrouwen ingediend door Renske Leijten (SP), die werd gesteund door de SP, PVV, Denk, PvdA en de Partij voor de Dieren. Snel overleefde deze motie dus en zei tegen Leijten het belangrijker te vinden om verder te werken aan een oplossing voor de ouders. “Die komt geen meter dichterbij met een soort politieke daad.” Woensdag 18 december bleek zijn positie echter onhoudbaar te zijn geworden en trad hij af. Zoals hij zelf al zei, kwam een oplossing voor de problematiek niet dichterbij door zijn aftreden.
Minister Wopke Hoekstra (Financiën, CDA) kondigde deze maand (januari op het moment van schrijven) diverse veranderingen aan. De douane en de afdeling toeslagen worden weggehaald bij de Belastingdienst en omgevormd tot zelfstandige onderdelen binnen het ministerie van Financiën. De dienstverlening moet fundamenteel worden verbeterd en er zal binnen de cultuur van de Belastingdienst een omslag moeten plaatsvinden waardoor de “menselijke maat” voorop komt te staan.
Of deze veranderingen de kern van de problematiek verhelpen is m.i. maar zeer de vraag. Die bevindt zich namelijk in het systeem van de toeslagen. Immers hebben 6,5 miljoen huishoudens in Nederland jaarlijks recht op 14 miljard euro aan tegemoetkoming. Dit geld wordt massaal rondgepompt en leidt gemakkelijk tot fouten en is tevens fraudegevoelig. De Tweede Kamer heeft het kabinet vorig jaar al verzocht het huidige stelsel te hervormen. Voorts gaat het ministerie van Financiën een extra staatssecretaris aanstellen om de problemen bij de Belastingdienst op te lossen. Eén staatssecretaris zal de verantwoordelijkheid krijgen voor het innen van belastingen en het implementeren van (eerder) voorgenomen hervormingen van het belastingstelsel. De ander zal worden aangesteld voor het afwikkelen van de toeslagenaffaire, het uitkeren van de toeslagen en de broodnodige hervorming van het toeslagenstelsel. Eppo Bruins (ChristenUnie) heeft weinig begrip voor dit besluit: “Meer politici aanstellen is in de regel geen oplossing voor dit soort problemen.” Hoekstra reageerde hier op door te stellen dat Snel en zijn directeur-generaal in de afgelopen maanden 80 tot 90 procent van hun tijd met de toeslagenaffaire bezig zijn geweest. Daardoor kwamen zij niet toe aan andere taken en problemen van de fiscus, aldus Hoekstra.
Het vertrek van de heer Snel is louter een daad van politieke aard en lost vanzelfsprekend niet de problematiek bij de Belastingdienst in het algemeen en de toeslagenaffaire in het bijzonder op. Wel is duidelijk dat minister Hoekstra snel en hard ingrijpt en de Belastingdienst (eindelijk) gaat hervormen. Hoe dat uit gaat pakken? De tijd zal het leren.